Τι γίνεται στην υπόλοιπη χώρα;
Την απάντηση μπορούν να δώσουν χιλιάδες παιδιά σχολείων της «άγονης» Ευρυτανίας, της αγροτικής Ηλείας και της Λακωνίας, της «μειονοτικής» Ξάνθης και Ροδόπης, των «τουριστικών» περιοχών της Κρήτης, των Δωδεκανήσων και των νησιών του Ιονίου. Στις περιοχές αυτές, σύμφωνα με στοιχεία του 2001, παρουσιάζονται και τα μεγαλύτερα ποσοστά μαθητικής διαρροής από την υποχρεωτική εκπαίδευση.
Στον αιώνα της πληροφορικής και των ηλεκτρονικών επιτευγμάτων λοιπόν, ο αναλφαβητισμός εξελίσσεται στη σύγχρονη μάστιγα της χώρας και ένα στα πέντε παιδιά δεν ολοκληρώνει το γυμνάσιο στον νομό Ξάνθης, στις αγροτικές περιοχές του νομού Ευρυτανίας και στις ημιαστικές περιοχές του νομού Ροδόπης. Ενα στα έξι ως επτά παιδιά εγκαταλείπουν το γυμνάσιο στις αγροτικές περιοχές των νομών Ρεθύμνου, Λασιθίου, Ηρακλείου, Αιτωλοακαρνανίας και στις ημιαστικές περιοχές των νομών Χανίων, Δωδεκανήσου, Λακωνίας. Ταυτόχρονα για το ένα στα εννέα παιδιά των αγροτικών περιοχών των νομών Κέρκυρας, Ηλείας, Λευκάδας και Μεσσηνίας καθώς και των ημιαστικών περιοχών των νομών Εύβοιας και Σάμου, το σχολείο λειτουργεί ως «βιομηχανία παραγκωνισμένων» μαθητών.
Η ίδια έρευνα περιλαμβάνει και τα βασικά χαρακτηριστικά των περιοχών στις οποίες παρουσιάζονται υψηλά ποσοστά μαθητών που εγκαταλείπουν την υποχρεωτική εκπαίδευση. Οπως τονίζει ο κ. Κάτσικας, πρόκειται ουσιαστικά για δύο ομάδες περιοχών:
* Η πρώτη κατηγορία αφορά περιφερειακούς νομούς, κατά βάση αγροτικούς και οικονομικά στερημένους, που έχουν το μεγαλύτερο μέρος των κατοίκων τους χωρίς απολυτήριο τριτάξιου Γυμνασίου. Στις περιοχές αυτές και κυρίως στους νομούς Ροδόπης και Ξάνθης, που προστίθεται το πρόβλημα των μειονοτικών μαθητών, ο οικονομικός παράγοντας είναι καθοριστικός, αφού συγκεντρώνονται χιλιάδες παιδιά των απομακρυσμένων χωριών, των αγροτικών περιοχών, των υποβαθμισμένων αστικών περιοχών, παιδιά οικογενειών με χαμηλό, με μη τακτικό εισόδημα, παιδιά με αγράμματους γονείς, παιδιά μεταναστών, προσφύγων, τσιγγάνων.
* Η δεύτερη κατηγορία αφορά περιοχές με υψηλούς δείκτες τουριστικής ανάπτυξης και οικονομικά ανεπτυγμένες τουλάχιστον όσον αφορά τα εισοδήματα των κατοίκων (Ιόνια νησιά, Δωδεκάνησα, Κρήτη). Παρ’ όλο όμως που αρκετές οικογένειες δεν αντιμετωπίζουν οικονομικό πρόβλημα, ο τουρισμός τελικά λειτουργεί ανταγωνιστικά με την εκπαίδευση της «νέας γενιάς». Τα παιδιά που αποκλείονται από το σχολείο βέβαια δεν είναι όλα εύπορα, αλλά προέρχονται στην πλειονότητά τους από τα φτωχά αγροτικά στρώματα του πληθυσμού που βρίσκουν στον τουρισμό δυνατότητα απασχόλησης, είτε στις μικρές οικογενειακές επιχειρήσεις (ενοικίαση δωματίων κτλ.) είτε ως υπάλληλοι των τουριστικών επιχειρήσεων (γκαρσόνια, καμαριέρες, πωλητές κ.ά.).

Την ίδια στιγμή, σύμφωνα με την έρευνα του «Παρατηρητηρίου» του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, η εγκατάλειψη του σχολείου στον νομό Θεσσαλονίκης ανέρχεται στο 7,3%. Ενα στα πέντε παιδιά που εγγράφονται στην Α’ τάξη του γυμνασίου το εγκαταλείπουν πριν από την ολοκλήρωσή του. Ωστόσο η παρακολούθηση της εξέλιξης της πορείας των μαθητών γυμνασίου στη Β’ Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Θεσσαλονίκης, στην οποία
υπάγονται ο Λαγκαδάς και το δυτικό τμήμα της Θεσσαλονίκης, δηλαδή το πιο φτωχικό τμήμα του νομού, φανερώνει ότι η «άλλη» Θεσσαλονίκη αδιαφορεί για τις εκπαιδευτικές διαδικασίες σε πολύ μεγαλύτερα ποσοστά. Ετσι, σύμφωνα με τις κυρίες Φωτεινή Κουρτίδου, Ελένη Μπρίκα και Ελσα Πασχαλίδου και τον κ.
Χρήστο Ρουμπίδη, που ερεύνησαν τη μαθητική διαρροή στα γυμνάσια αυτών των περιοχών για λογαριασμό της Διεύθυνσης Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του νομού Θεσσαλονίκης, η διαρροή από την υποχρεωτική εκπαίδευση την περίοδο 1998/99 ως 2000/01 έφθασε το 19%.
Στην Κρήτη, σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή του Πανεπιστημίου Κρήτης κ. Βασ. Βουιδάσκη, από το 1984/85 ως και το 1993/4 το ένα τέταρτο των μαθητών που γράφτηκαν στα γυμνάσια του νομού Ρεθύμνου δεν κατάφεραν να ολοκληρώσουν τις βασικές υποχρεωτικές σπουδές. Στην περιοχή του ορεινού Μυλοπόταμου όμως το πρόβλημα μεγαλώνει. Σύμφωνα με έρευνα του καθηγητή γυμνασίου της περιοχής κ. Ν. Πατινιώτη, ένας στους τέσσερις μαθητές εγκαταλείπει την υποχρεωτική εκπαίδευση. Το πιο χαρακτηριστικό όμως εύρημα είναι ότι η εγκατάλειψη του σχολείου στην περιοχή αυτή αφορά σχεδόν αποκλειστικά τα αγόρια, τα οποία δεν ολοκληρώνουν το γυμνάσιο σε ποσοστό 50%.
Στη νησιωτική Ελλάδα τέλος, αποδεικνύεται, σύμφωνα με τον κ. Κάτσικα, ότι τα παιδιά των λαϊκών στρωμάτων των νησιών του Αιγαίου και του Ιονίου εγκαταλείπουν πρόωρα το σχολείο, κατά κύριο λόγο, προκειμένου - πολλές φορές με την ανοχή ή την προτροπή ακόμη των γονιών τους - να προσφέρουν την «εργατική τους δύναμη» στην αυξημένη ζήτηση που δημιουργεί η βιομηχανία του τουρισμού.